Speed Learning

Τα τρία μέρη του εγκεφάλου μας: Σκέφτομαι-Πράττω-Είμαι 16 Οκτωβρίου, 2012

Έρευνες που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία του εγκεφάλου επιδεικνύουν ότι έχουμε γεννηθεί για να μαθαίνουμε και αυτό το κάνουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Όμως πώς μαθαίνουμε και γιατί μαθαίνουμε; Για να εξελισσόμαστε, να γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι και να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Η αλλαγή αποτελεί προϋπόθεση για την εξέλιξη. Αφορά στο να «ξε-μάθουμε», στο να πάρουμε την απόφαση να μην σκεφτόμαστε, λειτουργούμε ή νιώθουμε με το γνωστό μέχρι τώρα σε μας τρόπο. Και αυτό απαιτεί το «κλάδεμα» των συνάψεων του εγκεφάλου μας έτσι ώστε να αναπτυχθούν νέοι. Απαιτεί να «ξεχάσουμε» τη συναισθηματική κατάσταση η οποία έχει γίνει μέρος της προσωπικότητάς μας και στη συνέχεια να επαναπρογραμματίσουμε το σώμα μας ώστε να λειτουργεί μέσα σε ένα νέο συναισθηματικό πλαίσιο, με ένα καινούριο μυαλό.

Η νευροεπιστήμη έχει αποδείξει ότι οι άνθρωποι έχουν τρεις εγκεφάλους οι οποίοι μας επιτρέπουν να σκεφτόμαστε, να πράττουμε, να είμαστε. Το τμήμα του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη σκέψη, την αντίληψη, τη γλώσσα και την απόκτηση γνώσεων είναι  ο νεοφλοιός-neocortex. Κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι καινούριο δημιουργούμε μία νέα σύναψη στο εγκεφαλικό αυτό τμήμα.

Το θέμα όμως δεν είναι μόνο να μαθαίνουμε αλλά να χρησιμοποιούμε αυτά που μάθαμε, να τα κάνουμε κτήμα μας έτσι ώστε να αποκτούμε συνεχώς νέες εμπειρίες και να εξελισσόμαστε. Οι εμπειρίες πλουτίζουν τον εγκέφαλό μας γιατί στο πλαίσιο αυτών και οι πέντε αισθήσεις μας προσλαμβάνουν νέα στοιχεία από το περιβάλλον, και προκαλούν μία νέα οργάνωση των νευρώνων ώστε εκφραστεί αυτή η νέα εμπειρία. Τότε είναι που ενεργοποιείται ο δεύτερος εγκέφαλός μας, το μεταιχμιακό σύστημα-limbic brain που ελέγχει συναισθηματικές και συμπεριφορικές δραστηριότητες. Τη στιγμή που ξεκινούμε να αλλάζουμε τη συμπεριφορά μας και αρχίζουμε να έχουμε νέες εμπειρίες, πρέπει να μάθουμε το συναισθηματικό μας σώμα αυτό που έχουμε καταλάβει σε νοητικό επίπεδο. Σ’ αυτή τη φάση αρχίζουν και δουλεύουν ταυτόχρονα δύο εγκέφαλοι. Δεν αρκεί όμως να ζήσουμε τη νέα αυτή εμπειρία μία φορά. Πρέπει να την επαναλαμβάνουμε συνεχώς ώστε να την απομνημονεύσουμε. Πρέπει σε ένα νευροχημικό επίπεδο να κάνουμε το μυαλό μας και το σώμα μας να μάθουν το ίδιο πράγμα.

Όταν συμβαίνουν όλα τα προαναφερόμενα τότε μεταφερόμαστε σε μία νέα κατάσταση του είναι μας, σε έναν νέο τρόπο να ζούμε, να αντιδρούμε, να μαθαίνουμε.  Όταν βρισκόμαστε σε μία τέτοια κατάσταση, τότε οι σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας ευθυγραμμίζονται με βάση τη νέα ιδέα-αντίληψη και ενεργοποιείται η παρεγκεφαλίδα, το κέντρο της μνήμης, το οποίο μας δίνει τη δυνατότητα να «θυμόμαστε» τη νέα αυτή κατάσταση-συνήθεια και έτσι να λειτουργούμε με έναν νέο τρόπο ασυνείδητα.

Το τρίτο μέρος του εγκεφάλου μας, ο ερπετικός-reptilican εγκέφαλος, είναι η βάση του υποσυνείδητου και σχετίζεται επίσης με τα ένστικτα και τη θέλησή μας για επιβίωση. Προσλαμβάνει  πληροφορίες από τους δύο άλλους εγκεφάλους και παίζει βασικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων όταν δεν μπορεί ο νεοφλοιός να ανταπεξέλθει με τη λογική.

Σας παραθέτουμε ένα ενδιαφέρον βίντεο όπου μπορείτε να δείτε πώς ακριβώς συντελούνται οι αλλαγές σε εγκεφαλικό επίπεδο με βάση τις έρευνες των νευροεπιστημόνων.

Μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε ένα ακόμα βίντεο που παρουσιάζεται στο άρθρο «Η Θεωρία των Πάντων-Athene’s Theory of Everything»

Δήμητρα Ζερβάκη, ΕΜΒΑ, PMP

Πηγές: http://www.drjoedispenza.com,  http://tedxtacoma.com

Αξίζει να προσέξουμε τη μνήμη μας! 25 Φεβρουαρίου, 2011

Είναι πράγματι εκπληκτικές οι δυνατότητες του μυαλού μας. Η τέλεια λειτουργία. Οι επιστημονικές έρευνες δεν κατάφεραν μέχρι σήμερα να εξηγήσουν πως λειτουργεί. Εικασίες μόνο. Πόσους νευρώνες έχουμε; Άλλοι λένε 100 δις άλλοι 100 τρις!!! Για τέτοιες αποκλίσεις μιλάμε.

Τι μπορούμε να απομνημονεύσουμε; Μάλλον δεν υπάρχει όριο. Οι δυνατότητες συνειρμών στους νοητικούς μας χάρτες, η δημιουργικότητα και η αναλυτική σκέψη κάνει απεριόριστες τις δυνατότητες του μυαλού.

Ποιο είναι το πρόβλημα σήμερα και μπορούμε να αξιοποιήσουμε μόνο το 6-8% των δυνατοτήτων του (και τα ποσοστά αυτά κατ’ εκτίμηση!!!); Λογικά σήμερα με τόσες πληροφορίες που μας βομβαρδίζουν καθημερινά θα έπρεπε να είμαστε ξυράφια. Αυτό όμως δεν συμβαίνει. Το πρόβλημα; …………Ο εφησυχασμός του μυαλού.

Τα πάντα σήμερα είναι καταγεγραμμένα. Ότι θέλουμε το βρίσκουμε πλέον με ένα κλικ στον υπολογιστή. Το θέμα μας βέβαια είναι αν αυτό που βρίσκουμε είναι στα αλήθεια αυτό που ψάχνουμε. Ή όπως συνήθως συμβαίνει είναι περασμένο μέσα από το φίλτρο κάποιου που πουλά κάτι!!!

Εικάζεται ότι από τότε που κατεγράφησαν τα έπη του Ομήρου, επί Πεισιστράτου, κανένας άνθρωπος δεν κατάφερε να μάθει απέξω την Οδύσσεια και την Ιλιάδα. Τυχαίο; Δεν νομίζω!!!

Χρειάζεται λοιπόν και το μυαλό μας τη γυμναστική του. Όπως το σώμα! Ακριβώς!!

Γιατί; Απλά γιατί παραμονεύει το Αλτσχάιμερ και η άνοια!!!

Πρώτο βήμα η συνειδητή συγκέντρωση στην απομνημόνευση. Πρέπει να το θέλουμε και να προσπαθήσουμε. Όχι στις λίστες!!! Άντε στην αρχή επικουρικά (μην γυρίσουμε από τα ψώνια και έχουμε αγοράσει τα μισά!!).

Άλλο “όργανο γυμναστικής” η επανάληψη. Προσπαθήστε τώρα να θυμηθείτε τι φάγατε προχτές το μεσημέρι και τι το βράδυ. Σκέφτεστε; Ψάχνετε; Προσπαθήστε να το συνδυάσετε με κάτι άλλο. Που ήσασταν, με ποιον κλπ. Τα πράγματα θα αρχίσουν να γίνονται πιο εύκολα. Συνειρμοί και συσχετίσεις λοιπόν. Να μια καλή προπόνηση.

Κάθε πότε όμως αυτό; Μια φορά την ημέρα για λίγα λεπτά είναι αρκετά. Λίγο πριν τον ύπνο (μακριά από την τηλεόραση βέβαια!). Συνειδητά. Τι κάναμε μέσα στην ημέρα; Ποια από αυτά που μας “έτυχαν” θέλουμε να μείνουν στη μνήμη μας;

Μερικές βασικές αρχές για τη λειτουργία της μνήμης:

• Δεν είναι ένα ανεξάρτητο σύστημα. Συνδέεται άρρηκτα με την αντίληψη, την προσοχή, την δημιουργικότητα και τη σύνθεση.
• Δεν λειτουργεί αποσπασματικά. Τα πάντα είναι διασυνδεδεμένα μεταξύ τους (γι’ αυτό το λόγο μπορούμε να θυμηθούμε συνειρμικά).
• Όσο πιο οργανωμένη είναι η μνήμη μας τόσο ευκολότερα μπορούμε να ανακαλέσουμε πληροφορίες.
• Δεν σχεδιάσθηκε μόνο για αποθήκευση αλλά και για λειτουργία (μην το ξεχνάμε!!!).
• Δεν μειώνονται με τα χρόνια οι δυνατότητες λειτουργίας της. Απλά εμείς την παραμελούμε.

Όσο περισσότερο λοιπόν το δουλεύουμε τόσο καλύτερα δουλεύει και δεν γερνά. Διάβασμα ενός βιβλίου, μια συζήτηση με θέμα (όχι για τη μαγειρική της τηλεόρασης ή τον ιδιόρρυθμο γείτονα!!!), ένα σταυρόλεξο, μια σπαζοκεφαλιά βοηθούν πολύ.

Τέλος λίγες τεχνικές για την αποτελεσματική ανάγνωση:

• Κρατήστε σημειώσεις με λέξεις κλειδιά.
• Σχεδιάστε εννοιολογικούς χάρτες (απλή τεχνική με σίγουρα αποτελέσματα. Θα αναπτυχθεί σε άλλο άρθρο)
• Σημειώστε και υπογραμμίστε στο βιβλίο, τα σημαντικά, με διακριτικό μολύβι. Το βιβλίο είναι ένας συνομιλητής. Ενεργητικό διάβασμα λοιπόν.
• Θέστε ένα ερώτημα στο μυαλό σας κάθε στιγμή (συνήθως ο τίτλος με μορφή ερώτησης ή κάτι που ζητάμε π.χ. ποιος είναι ο δολοφόνος). Το ερώτημα έχει ευεργετική επίδραση στη λειτουργία του μυαλού. Είναι οδηγός και παρακινητής. Το κρατά ‘ξύπνιο’.
• Σταματάτε κάπου – κάπου και σκεφτείτε πάνω σε μια ιδέα, μια άποψη ή ένα γεγονός. Συσχετίστε το με όσα γνωρίζετε. Στοχαστείτε πάνω σε αυτό.

Όλα τα παραπάνω μπορούν να φανούν χρήσιμα μόνο αν πείσουμε τον εαυτό μας να τα θέσει σε λειτουργία. Σταδιακά γίνονται μία δεύτερη φύση και λειτουργούν ασυνείδητα.

Καλά μυαλά σε όλους μας!!!

(τα άρθρα που αναφέρονται στη μνήμη μας θα συνεχιστούν στο χώρο αυτό και με ασκήσεις αλλά και ενδιαφέροντα σχετικά θέματα)

Από τον Κυριακίδη Γιώργο

Τα σεμινάρια μας “μαθαίνω πως να μαθαίνω” συνεχίζονται με επιτυχία !!!

Στερεογράμματα στη μάθηση 30 Ιανουαρίου, 2011

Τι είναι;

Τα στερεογράμματα είναι μια μορφή τέχνης. Είναι εικόνες που δημιουργήθηκαν και απεικονίζουν κάτι που τις περισσότερες φορές δεν είναι κατανοητό από τον ανθρώπινο νου, κάτι μη συγκεκριμένο. Αν όμως παρατηρήσει κανείς τις εικόνες αυτές με μια συγκεκριμένη μέθοδο, τότε θα αποκαλυφθεί μια τρισδιάστατη, συγκεκριμένη, ολογραμμική εικόνα.

Είναι χαρακτηριστική η έκπληξη όσων για πρώτη φορά καταφέρνουν να δουν σε μορφή τρισδιάστατη την εικόνα!!!

Ένα στερεόγραμμα είναι σχεδιασμένο να «ξεγελά» τον ανθρώπινο εγκέφαλο έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται μία τρισδιάστατη εικόνα (3D) σε μία δισδιάστατη απεικόνιση. Για να γίνουν αντιληπτά τα τρισδιάστατα σχήματα, ο εγκέφαλος πρέπει να παρακάμψει την κανονικά αυτόματη λειτουργία της εστίασης και της ταυτόχρονης κίνησης και των δύο οφθαλμών.

Ο πιο απλός τύπος αποτελείται από οριζοντίως επαναλαμβανόμενους σχηματισμούς και είναι γνωστό ως στερεόγραμμα τοιχοστρωσίας (wallpaperstereogram). Όταν κοιταχτούν με τη σωστή απόκλιση μεταξύ των δύο οφθαλμών, τα επαναλαμβανόμενα σχήματα εμφανίζονται σα να αιωρούνται πίσω από το υπόβαθρο. Επίσης υπάρχουν τα στερεογράμματα τυχαίας κουκίδας. Σε αυτόν τον τύπο κάθε εικονοστοιχείο της εικόνας είναι υπολογισμένο από ένα πρότυπο ταινιών και έναν χάρτη βάθους. Συνήθως μία κρυμμένη τρισδιάστατη εικόνα εμφανίζεται όταν κάποιος το βλέπει με την κατάλληλη τεχνική.

Που μπορούν τα στερεογράμματα να μας βοηθήσουν στην επιταχυνόμενη μάθηση;

Η εξάσκηση με τα στερεογράμματα μπορούν να μας βοηθήσουν στη γρήγορη ανάγνωση με τη χρήση περιφερειακής όρασης. Μια τεχνική ταχυανάγνωσης. Αν θέλετε να διαβάζετε ένα βιβλίο την ημέρα, δεν έχετε παρά να ξεκινήσετε.

Η τεχνική της γρήγορης ανάγνωσης με τη χρήση περιφερειακής όρασης μας βοηθά να αξιοποιήσουμε την περιφερειακή μας όραση (που τόσο έχουμε παραμελημένη!!!).

Παράλληλα το παιχνίδισμα με τα στερεογράμματα είναι μία καλή γυμναστική για τους μυς των ματιών μας!!!

Πώς μπορώ να τα δω;

Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους κάποιος μπορεί να δει ένα στερεόγραμμα και οι αγγλικές του ονομασίες έχουν ληφθεί από αγγλικά συνώνυμα μορφών του στραβισμού: wall-eyed (απόκλιση των οφθαλμών από τη μύτη) και cross-eyed (σύγκλιση των οφθαλμών προς τη μύτη). Τα περισσότερα στερεογράμματα  είναι σχεδιασμένα ώστε να γίνονται ορατά μόνο με τον πρώτο τρόπο. Σύμφωνα με αυτόν, προϋποτίθεται η προσαρμογή των ματιών σε μια συγκλίνουσα γωνία, ενώ σύμφωνα με τον δεύτερο τρόπο τα μάτια πρέπει να προσαρμοστούν σε μια αποκλίνουσα γωνία

Η τεχνική για να δει κάποιος ένα στερεόγραμμα είναι απλή αλλά απαιτεί στην αρχή, σχετική υπομονή και συγκέντρωση.

Αρχικά βλέπουμε για αρκετή ώρα ένα αντικείμενο το οποίο βρίσκεται στην διπλάσια απόσταση από την απόσταση παρατηρητή και εικόνας (είτε αυτή είναι στην οθόνη, είτε σε χαρτί). Αφού το μάτι μας προσαρμοστεί σε μεγαλύτερα εστιακά βάθη από την εικόνα, στρέφουμε τα μάτια μας στην εικόνα, χωρίς να χάσουμε την εστίαση και μετά από λίγο, θα εμφανιστεί η τρισδιάστατη εικόνα. Τονίζουμε ότι αυτή η μέθοδος χρειάζεται εξάσκηση και επιμονή.

Μια άλλη μέθοδος, είναι να κοιτάμε την εικόνα με «μετέωρο» βλέμμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν εστιάζουμε σε συγκεκριμένο σημείο της εικόνας, αλλά βλέπουμε προς το κέντρο της, προσπαθώντας να εστιάσουμε πίσω από αυτή. Τελικά μετά από λίγο εμφανίζεται η τρισδιάστατη εικόνα, καθώς το μάτι έχει δοκιμάσει όλα τα εστιακά βάθη. Αυτή η μέθοδος φαίνεται πιο εύκολη, αλλά είναι δύσκολο να βρει το μάτι την τρισδιάστατη εικόνα, γι’ αυτό συνιστάται να εφαρμόζεται αφού αποκτηθεί η σχετική εμπειρία με τις στερεογραμμικές εικόνες. Αν φοράτε γυαλιά, δοκιμάστε με και χωρίς γυαλιά. Προτείνεται να υπάρχει καλός φωτισμός, καθώς το μάτι εστιάζει καλύτερα και δεν κουράζεται.

Μπορείτε επίσης να κάνετε το εξής : Καθώς έχετε την εικόνα μπροστά σας, κοιτάξτε την άκρη της μύτης σας, αλληθωρίζοντας  ελαφρά. Η εικόνα τώρα αποκτά δυο είδωλα. Εστιάστε σταδιακά το βλέμμα σας, από την μύτη σας προς την εικόνα, αφήνοντας την περιφερειακή σας όραση να βλέπει. Σε κάποιο σημείο ανάμεσα θα δείτε το στερεόγραμμα.

Κάποιοι προτιμούν μια άλλη μέθοδο. Ξεκινούν με την εικόνα κολλημένη στην μύτη τους και την απομακρύνουν σταδιακά, κοιτώντας την εικόνα περιφερειακά και όχι εστιασμένα. Όταν προσπάθησα για πρώτη φορά να δω στερεογράμματα αυτή η μέθοδος μου φάνηκε εύκολη.
Όπως και να έχει, αξίζει την προσπάθεια. Το στερεόγραμμα θα σας δείξει έναν πραγματικά αλλιώτικο κόσμο. Η πρώτη φορά είναι πάντα λίγο δύσκολη. Οι επόμενες φόρες είναι σχετικά εύκολες. Πάντα όμως χρειάζεται συγκέντρωση και κατάλληλη εστίαση του βλέμματος. Επιμείνετε συστηματικά. Το εκπληκτικό αποτέλεσμα θα σας ανταμείψει.

Μήπως την εκπληκτική πεταλούδα (Αν θέλετε να τη δείτε μεγαλύτερη κάντε κλικ πάνω στη φωτογραφία);

Βλέπετε την γονατιστή κοπέλα με τα σταφύλια ;

Όλες οι τεχνικές για την επιταχυνόμενη μάθηση στα προγράμματα μας

Sleep!!! 29 Δεκεμβρίου, 2010

Περνάμε το ένα τρίτο της ζωής μας στον ύπνο!!!

Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι γιατί και αν πρέπει να κοιμόμαστε.

Οι ειδικοί γράφουν ότι κατά την διάρκεια ενός μεσημεριανού ύπνου στο μυαλό μας συμβαίνουν πολυάριθμες συνάψεις νευρώνων και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες που δεν συμβαίνουν όσο είμαστε ξύπνιοι.

Το μυαλό «ξεκουράζεται» μόνο στο 20% της συνολικής διάρκειας του ύπνου (non-REM φάση).

Όσοι ερευνούν την λειτουργία του εγκεφάλου παραδέχονται ότι κατά την διάρκεια του ύπνου το μυαλό οργανώνει, τακτοποιεί, διευθετεί όλες τις εμπειρίες τις οποίες βιώσαμε όσο είμαστε ξύπνιοι.

Επίσης, κατά την διάρκεια του ύπνου και συγκεκριμένα στη φάση REM (rapid-eye-movement) μεταφέρονται πληροφορίες από την προσωρινή στην μόνιμη μνήμη. Ένας καλός και ήσυχος βραδυνός ύπνος μεγιστοποιεί τη μαθησιακή διαδικασία.

Με τον ανεπαρκή ύπνο μειώνεται η προσοχή, η αυτοσυγκέντρωση (32 τοις εκατό μείωση της εγρήγορσης με 1 ½ ώρα απώλειας ύπνου), η βραχυπρόθεσμη μνήμη, η διάθεση, η λογική σκέψη, το ανοσοποιητικό σύστημα, και οι κινητικές δεξιότητες (ο ανεπαρκής ύπνος διπλασιάζει τον κίνδυνο τραυματισμού). Επιπλέον, πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της απώλειας ύπνου περιλαμβάνουν υψηλή πίεση του αίματος, καρδιακή προσβολή, καρδιακή ανεπάρκεια, εγκεφαλικό επεισόδιο, κατάθλιψη / διαταραχές της διάθεσης, την ψυχική επιβάρυνση, προβλήματα σχέσεων, και της παχυσαρκίας.

Πόσο ύπνος μας είναι απαραίτητος; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό παραμένει αόριστη. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει τέλειος αριθμός ωρών ύπνου, γενικά για όλους. Το βέλτιστο πρόγραμμα του ύπνου σας πρέπει να είναι μια προσωπική διαδικασία με βάση το πώς αισθάνεστε. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να αλλάζει σε διαφορετικά στάδια της ζωής σας (για τους νέους κατά μέσο όρο χρειάζονται 6-8 ώρες βραδυνού ύπνου).

Ευεργετικά αποτελέσματα επίσης έχει ο σύντομος μεσημεριανός ύπνος διάρκειας 30 έως 45 λεπτά (παρατηρείται ότι ολοκληρώνεται ένας πλήρης κύκλος ύπνου).

Συμβουλές για έναν φυσιολογικό και πλήρη νυκτερινό ύπνο:

• Διατηρήστε όσο μπορείτε ένα πρόγραμμα ύπνου. Ακόμη και μια ώρα αργότερα τα Σαββατοκύριακα μπορεί να διαταράξει το εσωτερικό ρολόι σας και, συνεπώς, να διαταράξει τον κύκλο του ύπνου σας.
• Αποφύγετε το αλκοόλ κοντά στην ώρα του ύπνου. Μπορείτε να κοιμηθείτε εύκολα, αλλά θα ξυπνήσετε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το αλκοόλ διαταράσσει τον ύπνο.
• Αποφεύγετε ροφήματα που περιέχουν καφεΐνη πριν τον ύπνο. Χρειάζονται 14 ώρες για την πλήρει απορρόφηση της καφεΐνης από το σώμα. Διαταράσσει τον ύπνο, και μειώνει τη διάρκεια του.
• Αποφύγετε τη νικοτίνη. Είναι βλαπτική για την ποιότητα του ύπνου και αναστέλλει την ικανότητα να κοιμηθούμε βαθιά.
• Ήσυχο και σκοτεινό περιβάλλον. Τα φώτα και ο θόρυβος διαταράσσουν τον κύκλο του ύπνου. Χρησιμοποιήστε ένα φωτάκι νυκτός και ωτοασπίδες αν είναι απαραίτητο.
• Σωματική άσκηση. Ολοκληρώστε την άσκησή σας τουλάχιστον 3 ώρες πριν τον ύπνο.
• Μην κοιμάστε στην τηλεόραση. Μακροπρόθεσμα έχει παρατηρηθεί πρόκληση ψυχολογικών προβλημάτων.

• Εφαρμόστε μια χαλαρωτική για σας δράση. Όταν νοιώθεται στρες πριν τον ύπνο κάντε ένα ζεστό μπάνιο, διαβάστε ένα βιβλίο ή ακούστε μουσική που σας ηρεμεί. Αυτό προετοιμάζει το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα για τον ύπνο.
• Απομακρύντε άμεσα την τηλεόραση από την κρεβατοκάμαρα.
• Μην συζητάτε τα μεγάλα οικογενειακά προβλήματα με το/τη σύζυγό σας. Αφήστε τις δύσκολες συζητήσεις για την επόμενη μέρα.
• Απομακρύνετε τα κατοικίδια ζώα από το κρεβάτι σας. Τα κατοικίδια ζώα έχουν διαφορετικούς ρυθμούς ύπνου.

Καλό ύπνο!!!!!!!!!!!!